جمع تشکیکی به مثابه روش در فقه العقائد

نوع مقاله : مقاله پژوهشی

نویسنده

دانش پژوه سطح چهار و مدرس سطح سه حوزه علمیه امام صادق (ع) کرج، استان البرز – ایران

10.22081/mis.2025.67827.1039

چکیده

یکی از انواع روش‌ها در جمع میان روایات متعارض مربوط به حوزۀ عقاید، جمع تشکیکی است. با قواعدی که در اصول فقه مطرح شده است نمی‌توان به این نحو، جمع بین دو دلیل متعارض کرد. به‌عبارت‌دیگر جمع تشکیکی، مربوط به ساحت تکوین است و آن جمع دیگر مربوط به ساحت تشریع است و بدیهی است که احکام تکوین با تشریع متفاوت است. ریشۀ این روش از جمع را می‌توان در مسایل فلسفی «فاعل بالتسخیر» و «مشکّک‌بودنِ حقیقت وجود» و «جمع بین تشبیه و تنزیه» که از نتایج وحدت وجود است جستجو کرد. در این مقاله بعد از تبیین مسئله و مفاهیم کاربردی، به تعریف مطلق و کیفیت رفع تعارض در بین دو دلیل مطلق در اصول فقه اشاره شده و سپس به طرح موضوع جمع تشکیکی، با ذکر چند نمونه از این نوع جمع از آیات و روایات به تبیین آن و تبرّعی‌بودن یا نبودن آن پرداخته شده و درنهایت از مبانی این نوع جمع سخن گفته شده است.

کلیدواژه‌ها


عنوان مقاله [English]

Jam'-e Tashkiki as a Method in Fiqh al-'Aqa'id (Islamic Theology)

نویسنده [English]

  • Ismaeil Bahrami
دانش پژوه سطح چهار و مدرس سطح سه حوزه علمیه امام صادق (ع) کرج، استان البرز – ایران
چکیده [English]

Jam'-e Tashkiki as a Method in Fiqh al-'Aqa'id (Islamic Theology)
Abstract:
One type of method in reconciling contradictory narrations related to the field of 'aqa'id (beliefs) is jam'-e tashkiki (gradational harmonization). With the rules presented in usul al-fiqh (principles of jurisprudence), it is not possible to reconcile two contradictory pieces of evidence in this manner. In other words, jam'-e tashkiki relates to the realm of takwin (creation), while the other harmonization relates to the realm of tashri' (legislation), and it is obvious that the rules of takwin differ from those of tashri'. The root of this method of harmonization can be found in the philosophical issues of "fa'il bi-taskhir" (agent by subjugation), "mushakkak budan-e haqiqat-e wujud" (the gradational nature of the reality of existence), and "jam' bayn-e tashbih wa tanzih" (reconciliation between anthropomorphism and transcendence), which are results of wahdat al-wujud (unity of existence). In this article, after explaining the issue and applicable concepts, the definition of mutlaq (absolute) and the quality of resolving contradiction between two absolute pieces of evidence in usul al-fiqh are mentioned. Then, the topic of jam'-e tashkiki is presented, with several examples of this type of harmonization from verses and narrations, explaining it and whether it is tabarru'i (arbitrary) or not. Finally, the foundations of this type of harmonization are discussed.

کلیدواژه‌ها [English]

  • Fiqh al-'Aqa'id (Islamic Theology)
  • Contradiction of Absolutes
  • Jam'-e Tashkiki (Gradational Harmonization)
  • Method of Harmonization
  • Fa'il bi-taskhir (Agent by Subjugation)
  • : Tashkik-e Wujud (Gradational Nature of Existence)
  • Jam' bayn-e Tashbih wa Tanzih (Reconciliation between Anthropomorphism and Transcendence)

به فایل PDF مراجعه نمایید.

  1. *قرآن‌کریم

    1. آملی، سید حیدر. (1368). نقد النقود فی معرفة الوجود (جامع الأسرار).  تک جلدی، چاپ اول. تهران: انتشارات علمی و فرهنگی وزارت فرهنگ و آموزش عالی.
    2. آملی، میرزاهاشم. (1386ق). تحریر الأصول. چاپ اول. قم.
    3. ابن بابویه، محمدبن علی. (1398ق). التوحید (للصدوق). چاپ اول. قم: جامعه مدرسین.
    4. امام خمینی، روح‌الله. (1423ق). تهذیب الأصول. چاپ اول. تهران.
    5. جمع نویسندگان. (1360). ترجمه مجمع‌البیان فی تفسیر القران. چاپ اول. تهران: انتشارات فراهانی.
    6. حائری، مرتضی. (1424ق). مبانی الأحکام فی أصول شرائع الإسلام. چاپ اول. قم: دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین حوزه علمیه قم.
    7. صائن الدین، ابن‌ترکه. (1381). تمهید القواعد. تصحیح سیدجلال آشتیانی. قم: بوستان کتاب.
    8. صائن الدین، ابن‌ترکه. (1378). شرح فصوص الحکم. چاپ اول. قم: انتشارات بیدار.
    9. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1360). الشواهد الربوبیة فی المناهج السلوکیة. 1 جلد. چاپ دوم.  مشهد: المرکز الجامعی للنشر.
    10. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1366). تفسیر القران الکریم. چاپ دوم. قم: انتشارات بیدار.
    11. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1431ق). بدائة الحکمة. چاپ 27. قم: مؤسسة النشر الاسلامی.
    12. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1388). انسان از آغاز تا انجام. چاپ دوم. قم: مؤسسه بوستان کتاب.
    13. صدرالمتألهین، محمدبن ابراهیم. (1386). نهایة الحکمة (فیاضی). 4 جلد. چاپ چهارم، قم: مرکز انتشارات مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره).
    14. طوسی، محمدبن حسن. (1417ق). العُدة فی أصول الفقه. چاپ اول. قم: بوستان کتاب.
    15. عیاشی، محمدبن مسعود. (1380ق). تفسیر العیّاشی. چاپ اول. تهران: المطبعة العلمیة.
    16. فاضل موحدی‌لنکرانی، محمد. (1430ق). دراسات فی الأصول. چاپ اول. قم.
    17. فراهیدی، خلیل‌بن احمد. (1409ق). کتاب العین. چاپ دوم. قم: نشر هجرت.
    18. فیومی، احمدبن محمد. (1414ق). المصباح المنیر فی غریب الشرح الکبیر. چاپ دوم. قم: مؤسسة دارالهجرة.
    19. قرشی، سید علی‌اکبر. (1377). تفسیر احسن الحدیث. چاپ سوم. تهران: بنیاد بعثت.
    20. قمی، علی‌بن ابراهیم. (1367). تفسیر قمی. چاپ چهارم. قم: دارالکتاب.
    21. قونوی، صدرالدین. (1371). الفکوک. چاپ اول. تهران: چاپ مولی.
    22. قیصری، داود. (1375). شرح فصوص الحکم. چاپ اول. تهران: شرکت انتشارات علمی فرهنگی.
    23. موسوی‌همدانی، سید محمدباقر. (1374). ترجمه تفسیر المیزان. چاپ پنجم. قم: انتشارات جامعه مدرسین.